نقش پروتئین عبوری در تغذیه دام و بهبود عملکرد تولیدی
در سال‌های اخیر، بهینه‌سازی جیره غذایی دام‌ها با هدف افزایش بازده تولید شیر، گوشت و سلامت عمومی دام، مورد توجه جدی متخصصان تغذیه دام و دامداران حرفه‌ای قرار گرفته است. یکی از مفاهیم کلیدی در این حوزه، پروتئین عبوری (Rumen Undegradable Protein – RUP) یا همان پروتئین بای‌پس است که نقش مهمی در تأمین نیازهای متابولیکی دام‌های نشخوارکننده ایفا می‌کند.
پروتئین عبوری چیست و چگونه عمل می‌کند؟
در نشخوارکنندگان مانند گاو، گوسفند و بز، دستگاه گوارش دارای بخش ویژه‌ای به نام شکمبه (Rumen) است که میزبان میلیاردها میکروارگانیسم است. این میکروب‌ها بخش زیادی از خوراک مصرفی دام، به‌ویژه پروتئین‌ها را تجزیه کرده و به نیتروژن آمونیاکی و اسیدهای چرب تبدیل می‌کنند. بخشی از پروتئین مصرفی دام که در شکمبه تجزیه نمی‌شود و مستقیماً به روده کوچک منتقل شده و در آنجا جذب می‌شود، پروتئین عبوری نام دارد.
این نوع پروتئین برخلاف پروتئین‌های شکمبه‌ای، بدون تغییر از شکمبه عبور کرده و به شکل مستقیم در اختیار دام قرار می‌گیرد تا برای ساخت پروتئین‌های بدن، شیر، آنزیم‌ها، هورمون‌ها و عضله‌سازی استفاده شود.
مزایای استفاده از پروتئین عبوری در تغذیه دام
استفاده هدفمند از پروتئین عبوری در جیره غذایی دام‌های شیری و گوشتی مزایای متعددی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1. افزایش تولید شیر و بهبود ترکیب آن
در گاوهای شیری، بخصوص در دوره اوج شیردهی (30 تا 90 روز اول بعد از زایمان)، نیاز بدن به پروتئین قابل جذب بسیار بالاست. استفاده از منابع حاوی پروتئین عبوری باعث موارد ذیل می شود:
افزایش تولید شیر (گاهی تا 20 درصد)
بهبود درصد چربی و پروتئین شیر
کاهش افت وزن دام پس از زایمان
2. بهبود رشد و عملکرد دام‌های پرواری
در دام‌های گوشتی، مصرف پروتئین عبوری منجر به موارد ذیل خواهد شد:
افزایش رشد عضلانی
بهبود ضریب تبدیل غذایی
کاهش مدت زمان رسیدن به وزن مطلوب کشتار
این موضوع به طور مستقیم بر سودآوری دامداری تأثیر مثبت دارد.
3. بهبود باروری و سلامت عمومی دام
تأمین پروتئین با کیفیت و قابل دسترس، علاوه بر رشد و تولید، بر جنبه‌هایی مانند فعالیت هورمونی، بازگشت به چرخه فحلی، و سلامت رحم نیز اثرگذار است. دام‌هایی که جیره متعادلی از پروتئین عبوری دریافت می‌کنند، عملکرد باروری بهتری دارند.
منابع پروتئین عبوری در جیره دام
برای افزایش سطح پروتئین عبوری در جیره دام، می‌توان از منابع مختلفی استفاده کرد:
| منبع خوراکی | درصد تقریبی پروتئین عبوری |
|---|---|
| کنجاله سویا (حرارت‌دیده) | 50 تا 65 درصد |
| کنجاله پنبه‌دانه | 45 تا 60 درصد |
| پودر خون خشک | بیش از 75 درصد |
| پودر ماهی | حدود 65 تا 70 درصد |
| مکمل‌های تجاری محافظت‌شده | بسته به فرمولاسیون |
همچنین استفاده از روش‌های فرآوری مانند پوشش چربی (fat coating) یا تیمار حرارتی می‌تواند مقدار پروتئین عبوری را در منابع پروتئینی خوراک افزایش دهد.
تعادل بین پروتئین عبوری و پروتئین قابل تجزیه در شکمبه (RDP)
هرچند استفاده از پروتئین عبوری مزایای زیادی دارد، اما نباید مصرف آن از تعادل خارج شود. دام به مقداری از پروتئین شکمبه‌ای نیز نیاز دارد تا میکروب‌های شکمبه‌ای بتوانند پروتئین میکروبی تولید کنند. بنابراین، برای رسیدن به حداکثر بهره‌وری، باید نسبت مناسبی بین RDP و RUP در جیره حفظ شود.
به‌طور معمول، در گاوهای شیری پر تولید، حدود 60-65 درصد پروتئین باید از نوع RDP و 35-40 درصد از نوع RUP باشد. این نسبت در دام‌های گوشتی ممکن است متفاوت باشد و باید توسط متخصص تغذیه تعیین گردد.
نتیجه‌گیری
پروتئین عبوری به عنوان یک عامل کلیدی در تغذیه دام‌های نشخوارکننده شناخته می‌شود که می‌تواند نقش مؤثری در افزایش تولید شیر، بهبود رشد، تقویت سلامت و ارتقای بازده اقتصادی دامداری ایفا کند. شناخت منابع مناسب، تنظیم دقیق جیره غذایی و استفاده از مشاوره تخصصی تغذیه دام، شرط موفقیت در بهره‌برداری از این نوع پروتئین در سیستم‌های پرورش صنعتی و نیمه‌صنعتی است.